Định giá là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

Khái niệm định giá

Định giá là quá trình xác định giá trị kinh tế của một tài sản, doanh nghiệp, dự án hoặc công cụ tài chính bằng cách sử dụng các mô hình phân tích và dữ liệu tài chính đáng tin cậy. Giá trị được ước tính có thể là giá trị nội tại, giá trị thị trường hoặc giá trị hợp lý tùy theo mục tiêu sử dụng. Các tổ chức tài chính quốc tế như CFA Institute thiết lập khung lý thuyết chuẩn trong hoạt động định giá.

Định giá đóng vai trò nền tảng trong các quyết định đầu tư, giao dịch mua bán doanh nghiệp, đánh giá hiệu quả kinh doanh và lập kế hoạch tài chính. Quá trình này không chỉ dựa trên số liệu quá khứ mà còn bao gồm đánh giá rủi ro, dự báo tăng trưởng và phân tích xu hướng thị trường. Chính vì vậy, định giá yêu cầu tính hệ thống và mức độ chính xác cao.

Bảng mô tả một số dạng giá trị cơ bản trong định giá:

Dạng giá trị	Đặc điểm
Giá trị nội tại	Dựa trên dòng tiền và nền tảng hoạt động
Giá trị thị trường	Phản ánh mức giá được xác lập bởi cung – cầu
Giá trị hợp lý	Áp dụng trong chuẩn mực kế toán và báo cáo tài chính

Các mục tiêu và vai trò của định giá

Mục tiêu chính của định giá là xác định mức giá hợp lý cho tài sản, giúp nhà đầu tư và doanh nghiệp đưa ra quyết định tối ưu. Việc định giá cung cấp thông tin cần thiết để cân nhắc mua – bán, đánh giá hiệu suất hoặc xây dựng chiến lược dài hạn. Các tổ chức tài chính sử dụng thông tin định giá để kiểm soát rủi ro và duy trì tính minh bạch thị trường.

Đối với doanh nghiệp, định giá hỗ trợ trong quyết định huy động vốn, cấu trúc lại tài sản hoặc đánh giá tác động của các chiến lược kinh doanh mới. Với nhà đầu tư, định giá giúp nhận diện cơ hội thị trường khi giá tài sản thực tế khác biệt với giá trị nội tại. Vai trò của định giá trở nên quan trọng hơn trong bối cảnh thị trường biến động mạnh hoặc khi doanh nghiệp sở hữu nhiều tài sản vô hình.

Các mục tiêu định giá thường bao gồm:

• Đánh giá giá trị nội tại để hỗ trợ đầu tư
• Xác định giá trị doanh nghiệp trong M&A
• Phân bổ tài sản và quản trị danh mục
• Hỗ trợ báo cáo tài chính theo chuẩn mực quốc tế

Các phương pháp định giá phổ biến

Phương pháp định giá dựa trên dòng tiền chiết khấu (DCF) là một trong những mô hình khoa học nhất, sử dụng dòng tiền tương lai và tỷ lệ chiết khấu phản ánh rủi ro. Mô hình này được áp dụng rộng rãi trong định giá doanh nghiệp, dự án và các tài sản có dòng tiền dự đoán được. Công thức tổng quát của DCF được mô tả như sau:

$V = \sum_{t=1}^{n} \frac{CF_t}{(1+r)^t}$

Trong đó, $CF_t$ là dòng tiền kỳ $t$, $r$ là tỷ lệ chiết khấu và $n$ là số kỳ dự báo. Định giá so sánh sử dụng dữ liệu thị trường và các hệ số như P/E, EV/EBITDA để so sánh với các doanh nghiệp tương đồng. Trong khi đó, phương pháp định giá theo tài sản thích hợp với các ngành thâm dụng tài sản hoặc có tài sản hữu hình lớn.

Bảng phân loại các nhóm phương pháp định giá:

Nhóm phương pháp	Nguyên tắc	Ưu điểm
Dòng tiền chiết khấu	Dựa trên giá trị hiện tại của dòng tiền	Chính xác, mô hình hóa chi tiết
So sánh thị trường	Dựa trên dữ liệu của tài sản tương tự	Nhanh, phản ánh thực tế thị trường
Theo tài sản	Dựa trên giá trị tài sản ròng	Dễ áp dụng trong ngành thâm dụng tài sản

Định giá doanh nghiệp

Định giá doanh nghiệp là một phần quan trọng của phân tích tài chính, sử dụng dữ liệu tài chính và các giả định tăng trưởng để xác định giá trị hiện tại của doanh nghiệp. Các mô hình phổ biến gồm DCF, định giá theo EBITDA multiple và định giá theo tài sản ròng. Doanh nghiệp lớn thường được định giá bằng cách kết hợp nhiều mô hình nhằm tăng độ tin cậy của kết quả.

Dữ liệu sử dụng trong định giá doanh nghiệp bao gồm doanh thu, lợi nhuận, dòng tiền tự do, chi phí vốn và cấu trúc vốn. Các tổ chức kiểm toán quốc tế như PwC và EY thường xuyên công bố báo cáo xu hướng định giá theo ngành, giúp chuẩn hóa phương pháp tiếp cận.

Một số yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến giá trị doanh nghiệp:

• Tốc độ tăng trưởng doanh thu
• Biên lợi nhuận và hiệu quả hoạt động
• Rủi ro thị trường và rủi ro ngành
• Cấu trúc vốn và chi phí sử dụng vốn

Định giá tài sản tài chính

Định giá tài sản tài chính bao gồm cổ phiếu, trái phiếu và các công cụ phái sinh, mỗi nhóm tài sản đòi hỏi mô hình và dữ liệu đặc thù. Với cổ phiếu, nhà phân tích sử dụng các mô hình tăng trưởng cổ tức, mô hình chiết khấu dòng tiền tự do hoặc các hệ số định giá như P/E, P/B và EV/EBITDA. Các phương pháp này phản ánh khả năng tạo lợi nhuận trong tương lai và mức độ rủi ro của doanh nghiệp phát hành.

Đối với trái phiếu, giá trị được xác định bằng cách chiết khấu dòng tiền coupon và giá trị đáo hạn theo mức lãi suất thị trường tương ứng với rủi ro tín dụng. Giá trái phiếu biến động theo lãi suất, lợi suất kỳ hạn và xếp hạng tín nhiệm. Các tổ chức xếp hạng như S&P, Moody’s và Fitch thường được sử dụng để đánh giá rủi ro tín dụng của trái phiếu.

Các công cụ phái sinh như quyền chọn yêu cầu mô hình phức tạp hơn, tiêu biểu là mô hình Black–Scholes, mô hình nhị phân hoặc mô hình Monte Carlo. Những mô hình này dựa vào biến động giá cơ sở, lãi suất phi rủi ro và thời gian đáo hạn. Việc định giá tài sản tài chính đòi hỏi khả năng hiểu sâu tính toán và thị trường vốn.

Bảng tóm tắt đặc điểm các nhóm tài sản tài chính:

Nhóm tài sản	Yếu tố chính	Phương pháp định giá phổ biến
Cổ phiếu	Dòng tiền, tăng trưởng, rủi ro doanh nghiệp	DCF, hệ số P/E, EV/EBITDA
Trái phiếu	Lãi suất, rủi ro tín dụng, kỳ hạn	Chiết khấu dòng coupon
Phái sinh	Biến động giá, thời gian, lãi suất	Black–Scholes, mô phỏng

Định giá bất động sản

Định giá bất động sản được áp dụng cho các tài sản như nhà ở, đất đai, văn phòng, khu công nghiệp và dự án phát triển. Ba phương pháp phổ biến gồm phương pháp so sánh, phương pháp chi phí và phương pháp thu nhập. Phương pháp so sánh sử dụng dữ liệu giao dịch của các tài sản tương tự trong khu vực để ước tính giá trị tài sản cần định giá. Đây là phương pháp phù hợp với thị trường có tính minh bạch cao.

Phương pháp chi phí dựa trên giả định rằng giá trị của tài sản bằng chi phí tái tạo hoặc thay thế trừ hao mòn tích lũy. Phương pháp này thường được sử dụng cho tài sản chuyên biệt hoặc có ít dữ liệu giao dịch. Phương pháp thu nhập được ứng dụng phổ biến trong bất động sản cho thuê, sử dụng tỷ lệ vốn hóa (cap rate) để chuyển đổi dòng thu nhập thành giá trị hiện tại.

Các tổ chức như RICS ban hành bộ tiêu chuẩn định giá quốc tế (IVS) nhằm chuẩn hóa quy trình định giá bất động sản, bảo đảm tính nhất quán và minh bạch trên thị trường toàn cầu.

Định giá dự án và đầu tư

Định giá dự án được sử dụng trong xây dựng cơ bản, năng lượng, hạ tầng và công nghệ. Nhà phân tích sử dụng các dòng tiền dự kiến, chi phí đầu tư và rủi ro để tính toán giá trị hiện tại ròng (NPV), tỷ suất hoàn vốn nội bộ (IRR) và thời gian hoàn vốn. Các chỉ tiêu này giúp đánh giá tính khả thi của dự án từ cả góc độ tài chính và rủi ro.

NPV được tính bằng cách chiết khấu toàn bộ dòng tiền tương lai của dự án về hiện tại. IRR thể hiện mức sinh lời nội tại của dự án, được so sánh với chi phí vốn để quyết định có đầu tư hay không. Bên cạnh đó, phân tích độ nhạy và phân tích kịch bản giúp đánh giá mức độ rủi ro khi các biến số như chi phí, giá bán hoặc nhu cầu thị trường thay đổi.

Định giá dự án là công cụ cần thiết trong các ngành có vòng đời đầu tư dài và dòng tiền không chắc chắn, đặc biệt là trong hạ tầng và năng lượng tái tạo.

Rủi ro và hạn chế của định giá

Định giá phụ thuộc vào giả định và dữ liệu đầu vào, nên sai lệch có thể xảy ra nếu thông tin không đầy đủ hoặc mô hình không phù hợp. Rủi ro lớn nhất trong định giá là ước lượng sai dòng tiền và tỷ lệ chiết khấu. Sai sót nhỏ trong hai yếu tố này có thể dẫn đến sai lệch đáng kể trong kết quả định giá.

Thị trường biến động mạnh và sự bất ổn vĩ mô cũng làm giảm độ chính xác của định giá. Tài sản vô hình như thương hiệu, bằng sáng chế hoặc dữ liệu khách hàng khó định lượng và thường dẫn đến sự khác biệt lớn giữa các mô hình. Việc lạm dụng mô hình toán học mà thiếu hiểu biết về bối cảnh kinh doanh là một rủi ro đáng kể.

Các hạn chế thường gặp trong định giá:

• Thiếu dữ liệu thị trường minh bạch
• Biến động kinh tế không lường trước
• Giả định tăng trưởng phi thực tế
• Định giá tài sản vô hình khó chính xác

Các xu hướng hiện đại trong định giá

Định giá hiện đại đang mở rộng sang các nhóm tài sản mới như tài sản số (crypto), nền tảng công nghệ, trí tuệ nhân tạo và các mô hình kinh tế chia sẻ. Những tài sản này có dòng tiền khó dự báo và giá trị phụ thuộc lớn vào quy mô mạng lưới, dữ liệu người dùng và tiềm năng tăng trưởng.

Các kỹ thuật phân tích dữ liệu lớn (big data), trí tuệ nhân tạo (AI) và mô phỏng rủi ro đang được áp dụng để tăng độ chính xác trong dự báo dòng tiền và đánh giá rủi ro. OECD và các tổ chức quốc tế đang nghiên cứu tác động của đổi mới công nghệ lên định giá tài sản và thị trường tài chính.

Các xu hướng mới nổi bật:

• Định giá dựa trên mô hình dữ liệu lớn
• Ứng dụng AI trong dự báo dòng tiền
• Mô hình định giá tài sản số
• Mở rộng tiêu chuẩn quốc tế trong định giá

Tài liệu tham khảo

• CFA Institute. Valuation and Financial Analysis. https://www.cfainstitute.org
• PWC. Global Valuation Insights. https://www.pwc.com
• RICS. International Valuation Standards. https://www.rics.org
• OECD. Asset Valuation and Economic Analysis. https://www.oecd.org